De Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker is een kunstenaar in hart en nieren die ondernemerschap gebruikt om kunstenaar te zijn en te blijven. Onderdeel van ondernemerschap is communiceren over wat je doet. Ik mocht daarom meedenken over de presentatie van Spijkers mini-standbeeld van de schilder Rembrandt, dat kleiner is dan een derde van de dikte van een mensenhaar.

Ter gelegenheid van Leiden European City of Science 2022 vervaardigde Jeroen Spijker samen met natuurkundigen van de Universiteit Leiden een polymeer beeldje van Rembrandt. Het is slechts 28 micrometer hoog en het werd gemaakt met een 3D-printer. Het is volgens Spijker het kleinste kunstwerk ter wereld.

Lakenhal
In 2022 stelde Museum De Lakenhal in Leiden het standbeeldje voor een paar weken op in de zaal waar schilderijen van Rembrandt hangen. Het is fascinerend om een poosje in dezelfde ruimte te verkeren met de mini-Rembrandt van nu én met “De brillenverkoper” van Rembrandt uit 1623/24. Een toevallige pikante combinatie, want zelfs een bril helpt je niet om het beeldje waar te nemen. Een documentaire op een computer in de zaal deed dat gelukkig wel.

Als basis diende een bronzen beeld van Rembrandt dat Spijker eerder maakte. Dit beeld werd digitaal gescand door het, eveneens in Leiden gevestigde, Rijksmuseum van Oudheden. Vervolgens werd het zo klein mogelijk geprint met een 3D-printer.

Signatuur
Jeroen Spijker: ,,Ik wilde een beeld realiseren dat ik nog kon accepteren als een kunstwerk met mijn signatuur. Het is nu herkenbaar als menselijke figuur met een hoed in de ene hand en een schildersdoek in de andere. Nog kleiner zou te veel vervormingen opleveren.”

Na meerdere pogingen lukte het om het beeld tot 28 micrometer te verkleinen. Een micrometer is een duizendste deel van een millimeter. In het lab is het met een speciale elektronenmicroscoop te zien als het is bedekt met een flinterdun laagje platina dat het licht reflecteert.

Gekaapt
Amsterdammers willen het niet weten maar Rembrandt is in Leiden geboren en opgegroeid. Hij zag er letterlijk het licht, in 1606. Zijn werk wordt opgedeeld in een Leidse periode (1625-1631) en een Amsterdamse (vanaf 1631). Volgens verstokte Leidenaren heeft Amsterdam Rembrandt “gekaapt”.

De beeldvorming onderging een correctie door de fantastische tentoonstelling in 2019 en 2020 in de Leidse Lakenhal over de jonge Rembrandt. Dit ter gelegenheid van zijn 350e sterfdag in 1669.

[17-07-2022]

Het is een wazige afbeelding, gefotografeerd door glas heen. Ze hing aan de wand in de wachtruimte van een televisiezender in Ulaanbaatar, hoofdstad van Mongolië. Deze foto is het gedeelte waarop zowel Stalin als Poetin te zien zijn in één groot verband met Einstein en koningin Elisabeth.

Kijk eens goed naar de houding van Vladimir Poetin. Die is interessant. Gewoonlijk zie je Poetin als hij met strak gezicht een toespraak houdt of een wat wiebelend macho-loopje doet, klaar om op elk moment zijn pistool te trekken. Soms zit hij met ontbloot bovenlijf op een paard of is hij aan het vissen.

Zelfingenomen
Rond Oekraïne zijn er spanning en grimmigheid in zijn optreden geslopen, maar hier is hij ontspannen met een tevreden lachje. Hij zit erbij alsof hij op een klassenfeestje is en hij heeft de zelfingenomen houding van iemand die over zijn klasgenoten denkt: “Mijn beurt komt nog wel.” Hoe dat eruit zou zien, kon niemand voor 2022 bevroeden.

[25-06-2023]

Op een markt op Bali staat een bord met een aanbeveling aan toeristen: Eat, Drink, Relax & Be Happy. Een designstudio op Bali probeert voor dat relaxen de juiste ambiance te verzorgen met accessoires voor resorts, hotels, restaurants, villa’s en spa’s. Het zonnige Indonesische eiland, feitelijk Eén Groot Happy Hour voor toeristen, staat daar vol mee.

“Our hotel room accessories, lighting products, bathroom amenities and soft furnishing make various ambiances by light reflection, beauty, perfume, shape, texture and color”, zegt de eigenaresse en hoofddesigner. In de showroom, waar zij een hotelkamer heeft nagemaakt, demonstreert zij wat licht en geur kunnen doen. Veel objecten zijn geïnspireerd op de natuur, zoals de lichtjeshouders in de vorm van een tulp of een anemoon. In de hoeken staan een lamp die op een paddenstoel lijkt en een lamp die een menselijke omarming verbeeldt. Er liggen ook kussens die zij heeft ontworpen.

Artistiek
Veelal gaat het dus om gewone gebruiksvoorwerpen, zoals een kaarsenhouder of een zeepdispenser of een vaasje of een lamp. De producten van deze designstudio hebben echter ook een artistieke kant en helpen de sfeer te creëren waardoor gasten zich (nog beter dan) thuis voelen. Daarbij moet het kleine bedrijf bij zijn marketing wel in ogenschouw nemen dat het meestal te maken heeft met internationaal, niet-Balinees resortmanagement, dat perfect Engels eist en dat overtuigd moet worden van een stijl die bij Bali past. Het helpt in ieder geval dat het Indonesische eiland een goede reputatie heeft op het gebied van kunstzinnige ambachtelijkheid.

Het bedrijf draaide als een tierelier. Het moest groeien en zocht management- en marketingadvies. Een mooie klus om de tanden in te zetten voor een expert die van mooie dingen houdt maar ook weet dat de schoorsteen moet roken. Er werden nieuwe designers aangenomen om meer werk aan te kunnen. Goed ook voor de werkgelegenheid, maar intussen een grote verandering voor de eigenaresse. Tot dan toe ontwierp en produceerde zij voornamelijk zelf, iets waar ze zichtbaar van genoot achter haar werktafel. Ze maakte liever een vaas dan dat ze het budget doornam. Nu moest ze gaan wennen aan de rol van manager: de prijs van groei.

 
[17-06-2023]

Plotseling sta ik oog in oog met een man met een baard in de zwarte kledij van een geestelijke met in zijn hand een kralenketting. Hij noemt zich een kluizenaar en zegt dat hij Grieks-orthodox is geworden en zijn leven wijdt aan God.

Zijn kleine hutje, in Neerijnen in de Betuwe, staat onder een kweepeer. Ernaast staat een tafel met iconen. Voordat hij daar zijn intrek had genomen, woonde hij in een fietsenstalling. Wat een verhaal. Als vanzelf raken wij in gesprek over geloof, de rooms-katholieke kerk, het protestantisme, de Griekse orthodoxie, de Russische orthodoxie. Indrukwekkend is de kleurige liturgie van de orthodoxe kerken, zoals ik die zag op Kos en Cyprus, in Georgië en Rusland.

Theater

We bespreken de vraag of de kerkelijke liturgie een religieuze boodschap ondersteunt. Hij meent van wel. Ik citeer Gerard Reve, die rooms-katholiek werd en de liturgie theater noemde. Hij nam zelfs het woord poppenkast in de mond. Volgens Reve is het niet dankzij maar ondanks dat theater dat de boodschap van de rooms-katholieke kerk krachtig overkomt.

Theater. Poppenkast. Bij deze woorden schitteren de ogen van de kluizenaar: “Tot 1989 stond ik op het toneel en was ik poppenspeler. Maar in dat jaar stopte ik daarmee en werd ik ‘acteur van God’.”

Baard

Toen ik mij in de jaren tachtig beroepsmatig bezighield met Holland-promotie, brachten wij een selectie van de rijke Nederlandse kunst en cultuur naar onder meer Hongarije, Duitsland, de Verenigde Staten en Canada. Tentoonstellingen, concerten, optredens. Daar was ook dikwijls een jeugdige poppenspeler bij. Maar die had geen baard.

“Nee, toen had ik nog geen baard”, zegt Jozef van den Berg en glimlacht.

[31-10-2020]

Bij elk bericht over Oekraïne komt de herinnering boven aan de Oekraïense stad waar ik meehielp de gemeentelijke dienstverlening te verbeteren. Als er ergens een vriendelijke en vredige stad in Oekraïne was, dan was het wel Novograd-Volinski. En als er ergens gastvrije mensen waren, dan waren het wel de inwoners van deze gemeente in het noorden van Oekraïne.

Oekraïne: een land met tientallen miljoenen inwoners, met een zeer bewogen historie en een zeer bewogen heden. Na Rusland het grootste land van Europa en de ‘graanschuur’ van de voormalige Sovjet-Unie. Vaak een buffer tussen Oost en West genoemd, maar nu wel overduidelijk met het gezicht naar Europa gekeerd.

Centrum

Novograd-Volinski, met 55.000 inwoners, was niet al te groot. Toen ik na aankomst bij mijn eerste bezoek een wandelingetje maakte en op een plein vroeg waar het centrum was, werd mij met enige verbazing gezegd: “je bent al in het centrum!”

Links een klein warenhuis, rechts een café, daar een bioscoop. Op de achtergrond een klein fort. Er was een museum gewijd aan de dichteres Lesja Ukrainka, die in 1871 in Novograd-Volinski werd geboren. Er was ook een beeld van haar.

Markt

Inwoners van de stad werkten in de machinebouw, de vleesverwerking, de kledingindustrie, de bierbrouwerij, de broodfabriek, het ziekenhuis en in het onderwijs. Er was ook een regionale markt. Boeren kwamen er met paard en wagen heen. Die wagens waren bedoeld voor twee paarden, maar er liep meestal maar één paard voor.

Op de markt verbaasde ik me over de hoeveelheden gist die werden aangeboden. Die mensen moeten wel veel brood bakken, dacht ik. Naïef. De gist werd vooral gebruikt voor de huisvlijt van het zelf stoken van wodka. Daar waren ze fanatiek in. Een ambtenaar van de gemeente vertelde mij zelfs over het bestaan van een reiskoffertje met een distillatie-installatie voor het stoken van wodka. En een chauffeur vertrouwde mij toe dat hij elke dag een halve fles wodka dronk omdat deze drank geneeskracht zou hebben.

Notabelen

De Nederlandse adviseur die dit schrijft, uitgezonden door VNG International, werd met de grootste egards ontvangen. Er was een welkomstdiner door de burgemeester. Ik mocht in- en uitlopen bij de gemeentesecretaris op het stadhuis, dat wegens de kleur van de muren het Witte Huis werd genoemd. Ook bij de wethouders stond de deur open.

Er was een feestelijke avond in een “banja” (sauna) waar ik wodka kreeg met “salo” (varkensvet) en mijn bloedcirculatie werd bevorderd door een afranseling met berkentwijgen. Behalve Oekraïens spraken al mijn counterparts allemaal uitstekend Russisch, een erfenis uit het Sovjetverleden.

Sociale problemen

Daarbij besefte ik wel dat ik mij in de kring van plaatselijke notabelen bevond. Want niet alles was rozengeur en maneschijn. Er was veel armoede, er liepen bedelaars op straat, veel huizen waren niet best. Van de lantarenpalen brandden er ’s avonds maar enkele.

Veel burgers hadden hulp van de overheid nodig. Dat werd de eerste dagen wel duidelijk. De gemeentelijke dienstverlening moest nodig worden gestroomlijnd en doeltreffend gemaakt. Mijn taak: daar een bijdrage aan leveren.

Het probleem was overigens niet dat ambtenaren en burgemeester en wethouders onbereikbaar waren. Die waren juist goed bereikbaar, té goed. Inwoners konden zo het stadhuis binnenlopen en op deuren kloppen en vaak werd er ad hoc een oplossing gevonden. Het gebeurde echter niet gestructureerd en beleidsafdelingen werden te veel van hun werk gehouden.

Eerste en tweede lijn

In de dienstverlening van de gemeente moest er een duidelijke scheiding komen tussen de eerste en de tweede lijn. Samen met de gemeentefunctionarissen ging ik aan de slag. Er kwam een fysiek loket in de hal van het stadhuis met passende bemensing. We bepaalden welke diensten daar konden worden verleend en we maakten een begin met het op papier zetten van informatie over onderwerpen als pensioenen en werk zoeken. Er kwamen protocollen en een handige rolverdeling tussen het loket als eerste lijn en de afdelingen van de gemeente als tweede lijn voor ingewikkeldere kwesties. Een prachtklus. Bij de opening van het loket noemde de burgemeester het een “venster op Europa”.

Tsjernobyl

In buurgemeenten hielpen andere Nederlandse experts met het opzetten van de dienstverlening: in Baranivka, Korosten en Berdisjev. Net als Novohrad-Volinski lagen die plaatsen ook in het district Zjitomir. “Mijn” gemeente lag ca 250 kilometer van de plek waar de kerncentrale van Tsjernobyl in 1986 ontplofte. Omdat deze ramp zo dichtbij had plaatsgehad, werd er geregeld over gesproken.

Maar er was ook feest: een festival op de “Dag van de stad”. Muziek, zang en dans, een optocht, een braderie, eten en drinken. En gasten uit de rest van Oekraïne, uit Wit-Rusland en … uit Nederland. Laten wij hopen dat In Oekraine de vrede gauw terugkeert en er weer feest mag worden gevierd.

[04-06-2023]