Iedereen heeft tegenwoordig een verhaal, zelfs het nieuwe wasparfum van Robijn. Dat is een verhaal ‘zo fris dat je het bijna kunt ruiken’. Trump en Poetin hebben ‘narratieven’, geconstrueerde redeneringen over geopolitiek. En het bedrijfsleven is dol op verhalen over zichzelf en over producten. Storytelling heet het dan. Dat is erg in de mode.

Marketeers en communicatiemensen presenteren storytelling soms als een uitvinding van de eenentwintigste eeuw. Ze doen alsof er geen Bijbel is, of Homerus en Anton Tsjechov niet hebben bestaan en of er geen meeslepende films zijn gemaakt. Gelukkig is er een boek over het vertellen van verhalen voor commercieel gebruik dat wél een verband legt met Netflix-series en eeuwenoude verhaaltechnieken waar we veel van kunnen leren.

Hart
Deze handleiding om droge feiten om te zetten in een pakkend verhaal draagt de titel ‘Storytelling – de weg naar het hart’. De auteur is Joost Schrickx. Schrickx (1963) produceert, schrijft en regisseert documentaires, speelfilms en bedrijfsfilms. Ook is hij docent storytelling. In 2015 publiceerde hij het ‘Basisboek Scenarioschrijven’.

Cliffhanger
In dit tweede boek van zijn hand vertelt hij hoe je doeltreffend een ‘corporate story’ kunt vertellen en boodschappen over een product kunt overbrengen. Hij behandelt principes uit onder meer de retoriek en de filmwereld. Zo komt ook het fenomeen cliffhanger aan bod. Elk hoofdstuk bevat een samenvatting, praktijktips en casussen. Puntig geschreven, met een zeer overzichtelijke opbouw.

Stappenplan
Uit alles blijkt dat de informatie op de eigen ervaring van de auteur is gestoeld. Ze is doorleefd en waardevol, en dankzij een uitgeschreven stappenplan meteen toepasbaar voor het maken van een verhaal. Een bonus bij de uitgave is de registratiecode die toegang geeft tot een database met verhalen en filmfragmenten.

Speech
Het boek is leerzaam, en niet alleen voor marketeers en communicatieadviseurs. Wie korte verhalen wil leren schrijven of een speech moet houden en dat zo aansprekend mogelijk wil doen, kan er ook profijt van hebben.

Wet van drie
Schrickx hanteert de Wet van drie. Alles heeft een begin, een midden en een einde. Een mens wordt geboren, leeft en gaat dood. Bij een discussie kan iemand het met een stelling eens zijn, iemand kan het met een stelling oneens zijn en iemand kan ook geen mening hebben of het er een beetje mee eens of oneens zijn.

Demagogisch
De Wet van drie bepaalt dat in een verhaal alles, of het nu om de opbouw, een opsomming of opties gaat, altijd uit drie onderdelen bestaat. Twee is demagogisch, vier of meer is te complex. We wisten het wel of voelden het wel aan, maar goed om dat nog eens onderbouwd voorgeschoteld te krijgen.

(Prijs: 26.95. Uitgever: Stichting Pelicula.)

De media staan bol van het overlijden van de Argentijnse paus Franciscus en de aanstaande pausverkiezingen. Franciscus was een staatshoofd maar de invloed van die functie is toch wel wat anders dan die van de presidenten van de VS, Rusland en China, dus je kunt je afvragen of de media-aandacht niet wat overdreven is.

Duiders noemen hem een hervormer. Dat begon al in 2013 toen hij als kersverse paus het balkon betrad. Hij opende zijn mond en zeide: “Fratelli e sorelle, buona sera.” “Hij zei goedenavond!” jubelden de Vatican watchers, alsof hij groot nieuws had gebracht, zoals dat vrouwen voortaan het priesterambt mogen uitoefenen. Quod non.

Abortus
Waar komt het imago van Franciscus als hervormer toch vandaan? Keurt de Kerk van Rome nu abortus provocatus goed? Heeft de paus vrede in het Midden-Oosten bewerkstelligd? Heeft hij kerkelijke landgoederen verkocht en de opbrengst ter beschikking gesteld aan de armen? Het antwoord is nee.

Wojtyla
‘Mijn’ paus was Johannes Paulus II, de Pool Karol Wojtyla. Niet alleen omdat hij aantrad toen ik kerknieuwsverslaggever was bij het Algemeen Nederlands Persbureau, maar vooral ook omdat hij echt invloed heeft gehad. Hij steunde de Poolse vakbeweging Solidariteit en droeg bij aan de ingrijpende omwentelingen in het toenmalige socialistische blok.

Mea culpa
Ik volgde hem in 1979 tijdens zijn staatsbezoek aan zijn vaderland. De massa’s onthaalden hem terwijl ordebewakers in priesterkledij de toegestroomde gelovigen in de gaten hielden. Indrukwekkend was hoe hij de mis celebreerde in het voormalige concentratiekamp Auschwitz: ‘Moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina’ (Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa).

Osservatore romano
Het meeste nieuws van de Dienst Geestelijk Leven van het ANP kwam uit de Rooms-Katholieke Kerk: wat heeft welke bisschop nu weer gezegd over homofilie? Hoe moeten wij de berichtgeving van de Vaticaanse spreekbuis Osservatore romano over oecumene opvatten? Gaat de paus bij zijn bezoek aan Latijns-Amerika de armen een hart onder de riem steken?

Geheimzinnig
Bij de bijzondere algemene bisschoppensynode in 1980 in Rome interviewde ik onder anderen vertegenwoordigers van de kritische Acht Meibeweging. Maar vooral wachtte ik net als andere journalisten, gezeten op terrassen rond het Vaticaan, op de doorgaans geheimzinnige perscommuniqués die aan het eind van de dag werden uitgedeeld. Zo’n communiqué onderstreepte bijvoorbeeld dat de bisschoppensynode ‘voor het leven’ was. Conclusie: ze zijn dus nog steeds tegen abortus.

Instituut
In de katholieke kerkzaaltjes in Nederland ging het er stevig aan toe. Bakken kritiek op de kerk werden geuit door pastoraal werkers en even kritische gewone gelovigen. Mijn verwondering: het gaat toch niet om het instituut maar om het geloof in de christelijke God? Dan kun je toch ook bijvoorbeeld baptist of remonstrant worden? Zo blijkt dat echter niet te werken.

Conclaaf
Nu zijn dus de pausverkiezingen in aantocht. De film ‘Conclave’, met Ralph Fiennes als camerlengo, kon niet op een beter tijdstip verschijnen. Die gaat over de keuze van een paus door de kardinalen en over de vorming van coalities, over machinaties en over de politieke spelletjes die voorafgaan aan de witte rook. Zal de nieuwe paus nu eens een keer niet blank zijn maar zwart of geel?  Zal hij de hervormingen doorvoeren waarop kritische katholieken hopen? ‘Conclave’ is verplichte kost voor wie de pausverkiezingen wil leren begrijpen.  

Grote bewondering heb ik voor de redacteuren van Teletekst, het nieuwsmedium dat vandaag precies 45 jaar bestaat. Telkens in drie alinea’s brengen zij het belangrijkste nieuws. Ik raadpleeg de Teletekst-app toch wel een keer of drie per dag.

In de journalistiek loop je het risico spot te oogsten als je een lang artikel schrijft: “zo joh, weer eens lui geweest?” En daar zit iets in. Met alle respect voor dikke-boekenschrijvers als A.F.Th. van der Heijden, Konsalik en Fjodor Dostojevski: het is soms makkelijker om op papier leeg te lopen en om zoveel mogelijk alinea’s aan elkaar te breien met de grote hoeveelheid informatie die je hebt.

De kunst van het weglaten. Kill your darlings. Schrijven is schrappen. Het zijn allemaal kreten die erop neerkomen dat je boven de materie moet uitstijgen en de essentie eruit moet halen. Dat kunnen de redacteuren van Teletekst dus als geen ander. Het is daarbij passen en meten. Het zijn dan ook tovenaars in maatvoering.

Van tv naar smartphone
Op 1 april 1980 waren er nog  maar zo’n tweeduizend mensen die Teletekst op hun televisie konden oproepen. In 2010 maakten 11 miljoen Nederlanders geregeld gebruik van het medium. Daarna nam het gebruik op televisie af, maar steeg het aantal mensen met de Teletekst-app op hun smartphone. In 2024 werd de app dagelijks door gemiddeld bijna zevenhonderdduizend mensen geraadpleegd.           

Ik heb een directeur Communicatie gekend die bij zijn afscheid een ingelijst portret kreeg van een vrouw in Urker klederdracht. Een eigenaardig cadeau zou je zeggen, maar niet als je weet dat voor hem in zijn werk bij een overheidsorganisatie ‘Mien uit Urk’ de verpersoonlijking was van de groep waarop hij zich richtte, de gewone burgers.

“Die campagne is veel te ingewikkeld en die tekst is waardeloos. Dat snapt Mien uit Urk niet”, dat waren woorden die hem in de mond bestorven lagen. Ze klinken stigmatiserend, maar ik vind van niet. Wie met communicatie bezig is en daarin effectief probeert te zijn, moet ijkpunten hebben.

Redenaars verdiepen zich in hun publiek, schrijvers denken na over hoe ze lezers het beste bereiken. Zo zijn er schrijvers die zeggen dat ze hun moeder met alleen lagere school voor ogen houden. En politici spreken over Jan Modaal, de Hardwerkende Nederlander en Henk en Ingrid.

Persona
Het is lastig één typische representant van een grote groep, één ‘persona’, te bepalen. Je zult moeten differentiëren, maar met het inschatten van iemands leefwereld en vaardigheden bij het ontwerpen van een communicatie-actie, daar is niets mis mee. Inmiddels zijn er natuurlijk al wel fijnmazigere methodes om de doelgroep of de doelgroepen te bepalen waarop je je boodschappen wilt afvuren. 

Jung
Het Latijnse woordenboek omschrijft persona als het masker van een toneelspeler, maar ook als de rol van een acteur en als persoonlijkheid. Het is ook een van de archetypen van de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung. In de marketing en de communicatie is een persona dus het profiel van vergelijkbare mensen, met hun behoeften, zwaktes, wensen en eisen. De bedoeling is dat je ze op een persoonlijk niveau kunt bereiken met berichten, aanbiedingen en producten.

Maar dat is allemaal veel te ingewikkeld. “Kun je dat niet eenvoudiger zeggen, zodat Mien uit Urk het ook snapt?”, hoor ik de eerder genoemde directeur Communicatie al zeggen. 

Broekenknipster
Op deze foto uit 1940 van het Nationaal Archief staat trouwens niet Mien uit Urk maar een andere inwoonster van die protestants-christelijke vissersgemeente. Het is Hendrikje de broekenknipster. Ze vervaardigde mannenkostuums.

Ik heb een selectief gehoor als het over voetbal gaat. De namen van een paar voetbalcoryfeeën zijn mij natuurlijk niet onbekend, maar plagerig gedweep met voetbalclubs tot in de boardroom en woorden als Champions League en eredivisie zorgen ervoor dat ik uitschakel. Kennelijk boeit voetbal mij gewoon niet.

Had ik een beetje beter opgelet, dan had dat wel een grote blunder kunnen voorkomen. Want hoe pijnlijk was mijn ontmoeting met een wereldberoemde Nederlandse voetbaltrainer!

Moskou
Ik was op weg voor een adviesklus en vloog daarvoor via Moskou. Bij de vertrekbalie op Schiphol stond voor mij een man met een gezicht dat mij bekend voorkwam. Ik groef in mijn geheugen. Natuurlijk, dat is die bekende voetbaltrainer die dezelfde voornaam heeft als ik!

Stilzwijgen
In het vliegtuig bleken wij naast elkaar te zitten. Waarschijnlijk omdat hij al genoeg lastig wordt gevallen, was hij wat schuchter en afstandelijk, dus ik deed de eerste stap. “Ik heet ook Louis, grappig hè”, zei ik. Hij mompelde iets onverstaanbaars terug. De reis verliep in stilzwijgen, een deel ervan lag de trainer ook te slapen.

Paspoort
Op drie kwart van de vlucht naar Moskou moesten we een formulier invullen en daarvoor had je je paspoort nodig. Ik pakte het mijne en hij het zijne, en hij legde dat open op het tafeltje tussen ons. Ik schrok me te pletter en het schaamrood trok naar mijn kaken, want ik las: HIDDINK, GUUS.

Trainer
Het was dus niet Louis van Gaal die naast mij zat. Het was de trainer van het Russische nationale voetbalteam (2006-2010) bij wie ik het ijs had willen breken door te zinspelen op een gemeenschappelijke voornaam.

Handtekening
We hadden uiteindelijk een gemoedelijk gesprek over Rusland en over hoe het was om daar te werken. Hij was ook nog zo aardig om op een envelop een handtekening met opdracht te zetten voor de zoon van de ignorante schrijver van deze anekdote.

(Foto: Pixabay)