I am standing in a mini-van, a lady pulls my bag out of my hands and puts it on her lap. My first reaction is resistance, but I see all the seated passengers holding bags to lighten the burden of the ones standing. If someone did this in Amsterdam, they would have been punched on the nose. This is how gentle Armenia is.

Posters in the streets of Yerevan show the numbers 1915–2015 and ‘I remember, I demand’. The year 1915 is anchored so deep in the hearts of the Armenians. They demand recognition and they have many reasons to do so. This is how bitter Armenia can be.

While at night people are holding conversations in the restaurants with live music around the Opera House, a demonstration takes place in front of government buildings on Bagryaman Street, practically around the corner. A huge crowd is protesting against the enormous increase of electricity rates. Sweet and bitter on one night, 500 meters apart.

Lovers Park

On Bagryaman Street, there is the so-called Lovers Park. The park has WIFI! Lovers sitting on the same bench can exchange messages of affection on their smartphones. Unfortunately, some of them will be separated soon by destiny.

According to a rough estimate, three million Armenians live in Armenia, seven million in the diaspora. One million of those live in Los Angeles, nicknamed Los Armenios. Especially, the men work abroad. Armenians are famous for their ability to integrate. No one should be surprised at an Armenian fish shop owner in The Nederlands loudly advertizing “Hollandse nieuwe”, the most Dutch herring dish.

Aznavour’s brother

I get into a taxi and look into the face of the spitting image of Charles Aznavour. “Are you Aznavour’s brother”, I ask and the friendly driver smiles. In a souvenir shop I suggest to the owner selling Aznavour’s busts. He likes the idea and pulls a bottle of vodka from a cupboard. We propose toasts to peace and love and women, we sit and drink, exchange facts and opinions, and establish an eternal friendship. Eternal until he says it’s time to go home. All things must pass, how sweet they may be.

Urban nomad

I am not much of a warrior or a hermit on mountain trips, I am more of an urban nomad and a paladin. Caucaseastan.com invited me to Armenia to give advice on behalf of PUM Netherlands Senior Experts (www.pum.nl). In my free time, I walk the streets of Yerevan and that is an amazing cultural adventure for me.

I am also an epicurean, eating juicy apricots bought from an elderly lady on the market. There are no sweeter apricots in the world than the Armenian ones in June! I eat loads of them until my Armenian colleague says: “open them before you put them into your mouth, there may be worms inside.” I open the next apricot. And good heavens, it has worms. I must have eaten several apricots with worms and did not even notice that they tasted bitter.

Published on caucaseastan.com, 2015, June 24

Wat ik miste tijdens corona was schrijven in het café. De horeca was gesloten, zodat ik niet met een notitieblok een advies of een artikel in de grondverf kon zetten in de omhelzende ambiance van babbelende mensen en klinkende glazen. Gelukkig kan het weer.

Als iemand de charme daarvan kende, dan was het Ernest Hemingway wel. Hij was een echte caféschrijver, in ieder geval toen hij in Parijs woonde in de jaren 1921-1926. In ‘A moveable feast’ schrijft hij daarover: “It was a pleasant café, warm and clean and friendly, and I ordered a café au lait and I took out a notebook from the pocket of the coat and a pencil and started to write.”

Het café was niet alleen zijn werkplaats, maar ook liet hij zich door het wisselend decor inspireren. “I was writing about up in Michigan and since it was a wild, cold, blowing day it was that sort of day in the story. A girl came in the cafe and sat by herself at a table near the window … I wished I could put her in the story.”

Oesters

En toen vroeg hij de kelner om “a dozen portugaises and a half-carafe of the dry white wine they had there.” Portugaises zijn oesters, maar hier ook een bruggetje naar Portugal en het Lissabon van Fernando Pessoa, iemand die cafés frequenteerde en er gedichten schreef. Hij leefde van 1888 tot 1935. Op het beroemde portret van Fernando Pessoa van José de Almada Negreiros zit hij zwijgend aan een tafeltje met een sigaret, een leeg vel en een pen, wachtend op ideeën, lijkt het, of op een drankje.

Het is heel fijn om als consultant of journalist onderweg te zijn, neer te strijken in een café en te werken aan een tekst. Of dat nu in Middelburg is of in Sneek. Maar in grote steden in het buitenland, zoals Kiev of Lima of Astrachan of Algiers, is dat nog aantrekkelijker. Je voelt je opgenomen in een landen overstijgend verband terwijl een licht, dromerig roesje zich van je meester maakt en je de wereld met mildheid aanschouwt.

Zintuigen

Als je later herleest wat je hebt opgeschreven, herinner je je gek genoeg nog waar het was dat je dat schreef. Ook herinner je je gezichten van andere cafébezoekers die met een knikje groetten, een tijdje in je blikveld zaten en dan plotseling bleken te zijn verdwenen. Dat afscheid deed dan een beetje pijn. Had je maar een praatje met ze aangeknoopt. Of misschien was het juist goed dat je dat niet hebt gedaan om teleurstelling te voorkomen.

De indrukken danken hun kracht aan de combinatie van zintuigen die erbij te pas komen. Je zag de mensen en het interieur van het café, je hoorde zachte muziek en het onverstaanbare geroezemoes, je rook koffie en bier en soms een vleug sigarettenrook, je proefde de wijn en een kruidig hapje, en in je hand voelde je de pen die de zinnen aan elkaar reeg.

[23-3-2021]

In de zaal met 30 Indonesische ondernemers op Java viel hij op door zijn leergierigheid. Hij wilde alles weten over hoe je een product in de markt zet, hoe je het verpakt, hoe je het promoot en hoe je het eventueel exporteert. Binnen het gezelschap werd hij al gauw Mister Tea genoemd. Al zes jaar was hij producent en leverancier van thee.

Na afloop van mijn presentatie spraken we een tijdstip af voor individuele coaching. Het werd een intensieve middag met gesprekken over hoe Westeuropese consumenten hechten aan gezondheid, eerlijke productie en duurzaamheid. Ik mocht komen kijken bij zijn bedrijf. Een typisch voorbeeld van home industry, maar wel: indrukwekkende home industry. En schoon. De werkplaats annex fabriek stond letterlijk achter zijn huis.

Zijn vijf medewerkers waren druk met sorteren en verpakken en achter een computer zat iemand te werken aan de website van het bedrijf. Mister Tea toonde mij zijn certificaten aan de muur en vroeg wat ik vond van de verpakkingen met de verschillende theesoorten. Na afloop zwaaiden hij, Mister Tea, en zijn hele gezin mij uit. Twee dagen later mailde hij me al ontwerpen van verpakkingen in de lijn die ik had gesuggereerd, met een idee erbij voor de promotie.

Rasondernemer
Het enthousiasme van deze rasondernemer was ontroerend. Van zulke mensen moeten ze het hebben in dat deel van Indonesië. Hij is bestuurslid van een ondernemersvereniging die zich tot taak stelt om jonge mannen en vrouwen werkgelegenheid te bieden door hen te helpen bij het ondernemerschap. Hij was er lid van geworden omdat hij zijn zorgen en problemen wilde delen. Deze vereniging is op weg om zich tot een stabiele en toekomstgerichte organisatie te ontwikkelen, verankerd in een veel groter ledenbestand dan nu dat voor een realistische contributie uitstekende dienstverlening krijgt in de vorm van training, voorlichting en bedrijfstakpromotie. Mister Tea werkt daaraan mee en gaat daarvan ook profiteren.

[28-07-2023]

Ik kwam mijn gele boekje tegen met mijn coronavaccinaties. Daarin staan ook de vijf vaccinaties tegen hondsdolheid die ik tijdens en na mijn reis naar Guatemala had gekregen.

Ik adviseerde er een mediabedrijf dat kranten en nieuwssites runde. Tijdens mijn verblijf werd de directeur gekidnapt en buiten Guatemala City volledig uitgeschud. Gelukkig werd hij niet vermoord.

Op een zaterdagnamiddag bezocht ik Panajacel aan het Meer van Atitlán. Het was er druk en in het straatgewoel raakte een kleine hond bekneld. Die beet mij in mijn been. In Guatemala waren veel zwerfhonden en er kwam rabiës voor. Het is niet gezegd dat deze hond hondsdol was, maar rabiës is een tijdbom, je kunt er in hevige agonie aan sterven. Dus voor de zekerheid op zoek naar een arts.

Hydrophobia
Er volgde een taxirit langs doktersposten, ziekenhuizen, medische centra, klinieken. Nergens een arts te bekennen die hiermee iets kon aanvangen en de wond kon behandelen.
Ik kon in Guatemala City terecht maar daar mocht ik van het bedrijf pas de volgende morgen heen. Mijn collega’s vonden het te gevaarlijk om mij als blanke buitenlander ‘s avonds of in de nacht in een taxi door de bergen te laten reizen.
Ik doodde de tijd in een boekwinkel, waar ik bladerde in een boek van Gabriel Garcia Marquez. Ironisch genoeg stuitte ik op een verhaal over hydrophobia. Hydrophobia is angst voor water. Het is een van de symptomen van rabiës. Dat was weinig opbeurend en ik hield nauwlettend in de gaten of ik bang werd van water in een fles of in een plas…

Pistool
Vroeg in de ochtend werd ik opgehaald. Behalve een chauffeur zat in de auto een potige man met een pistool die mij tijdens de rit door de bergen moest beschermen tegen bandieten. Het is de enige keer in mijn leven dat ik een bodyguard heb gehad.
In Guatemala City kreeg ik drie prikken, bij terugkeer in Nederland nog eens twee. Daarmee was de kous af, gelukkig.
Het feit dat ik geen geschikte behandeling had kunnen vinden in Panajacel was nog onderwerp in een interview van het mediabedrijf met de Guatemalteekse president. Hij maakte zich er als een echte politicus van af met de mededeling dat momenteel ijverig wordt gewerkt aan de verbetering van de gezondheidszorg op het platteland.

[12-06-2021]

De Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker is een kunstenaar in hart en nieren die ondernemerschap gebruikt om kunstenaar te zijn en te blijven. Onderdeel van ondernemerschap is communiceren over wat je doet. Ik mocht daarom meedenken over de presentatie van Spijkers mini-standbeeld van de schilder Rembrandt, dat kleiner is dan een derde van de dikte van een mensenhaar.

Ter gelegenheid van Leiden European City of Science 2022 vervaardigde Jeroen Spijker samen met natuurkundigen van de Universiteit Leiden een polymeer beeldje van Rembrandt. Het is slechts 28 micrometer hoog en het werd gemaakt met een 3D-printer. Het is volgens Spijker het kleinste kunstwerk ter wereld.

Lakenhal
In 2022 stelde Museum De Lakenhal in Leiden het standbeeldje voor een paar weken op in de zaal waar schilderijen van Rembrandt hangen. Het is fascinerend om een poosje in dezelfde ruimte te verkeren met de mini-Rembrandt van nu én met “De brillenverkoper” van Rembrandt uit 1623/24. Een toevallige pikante combinatie, want zelfs een bril helpt je niet om het beeldje waar te nemen. Een documentaire op een computer in de zaal deed dat gelukkig wel.

Als basis diende een bronzen beeld van Rembrandt dat Spijker eerder maakte. Dit beeld werd digitaal gescand door het, eveneens in Leiden gevestigde, Rijksmuseum van Oudheden. Vervolgens werd het zo klein mogelijk geprint met een 3D-printer.

Signatuur
Jeroen Spijker: ,,Ik wilde een beeld realiseren dat ik nog kon accepteren als een kunstwerk met mijn signatuur. Het is nu herkenbaar als menselijke figuur met een hoed in de ene hand en een schildersdoek in de andere. Nog kleiner zou te veel vervormingen opleveren.”

Na meerdere pogingen lukte het om het beeld tot 28 micrometer te verkleinen. Een micrometer is een duizendste deel van een millimeter. In het lab is het met een speciale elektronenmicroscoop te zien als het is bedekt met een flinterdun laagje platina dat het licht reflecteert.

Gekaapt
Amsterdammers willen het niet weten maar Rembrandt is in Leiden geboren en opgegroeid. Hij zag er letterlijk het licht, in 1606. Zijn werk wordt opgedeeld in een Leidse periode (1625-1631) en een Amsterdamse (vanaf 1631). Volgens verstokte Leidenaren heeft Amsterdam Rembrandt “gekaapt”.

De beeldvorming onderging een correctie door de fantastische tentoonstelling in 2019 en 2020 in de Leidse Lakenhal over de jonge Rembrandt. Dit ter gelegenheid van zijn 350e sterfdag in 1669.

[17-07-2022]