Louis Smit

Een ondernemer adviseren of een strategie uitstippelen is voor mij als communicatieadviseur natuurlijk een mooie klus, maar losjes mogen meedenken met een dichter over de dichtbundel die hij gaat publiceren is minstens even aantrekkelijk. Dit kwam vorig jaar op mijn pad door mijn studievriend Leo van Zanen (1953), die al vele decennia gedichten schrijft en er podia mee betreedt. In september 2021 verscheen zijn officiële papieren debuut , ‘De bezoeker’, waarvan Jean Pierre Rawie het eerste exemplaar in ontvangst nam. Op Tweede Paasdag, aan het einde van de Boekenweek 2022, interviewde ik hem over zijn bundel in de Mayflower Bookshop in Leiden. Ook las hij een stuk of tien gedichten voor.

Omdat het thema van de Boekenweek ‘Eerste liefde’ was, had hij ’s morgens nog een gelegenheidsgedicht geschreven over zijn eerste liefde -zijn moeder- en over de eerste dagen na zijn geboorte. “Ik dronk te veel en dat was het. / Ik viel in slaap naast haar in bed.” Dat sloot uitstekend aan bij het sonnet waarmee zijn bundel begint. Die bundel loodst je door het leven van een mens: hij behandelt het begin en het einde ervan en ook van alles daartussen. Achterin staat het titelgedicht, dat gaat over de mysterieuze bezoeker van een kerkhof “waar links Memento en rechts Mori prijken”.

Is het dan een sombere of zwartgallige bundel? Nee! Sommige sonnetten zijn bitter, zoals over een ontrouwe geliefde van vroeger. Andere, over reizen en over alledaagse bezigheden als ramen lappen en schoenen poetsen, ontlokken daarentegen juist een glimlach. Weer andere, getuigend van een formidabele Bijbelkennis, zijn even diepzinnig als luchtig. Ooit geweten dat Noach, eenmaal op het droge, aan het ‘tuinieren’ sloeg?

Elisa

Ronduit aangrijpend is ‘Wraak’, over een dorpse jeugd en een jochie met flaporen en rood haar dat wordt gepest. Dat jochie denkt aan de profeet Elisa. Die werd ook bespot maar de spotters werden door twee beren om het leven gebracht. “Daarover lag ik dan te fantaseren met Bruun en Yellow, mijn twee teddyberen.”

Evenzeer hakt “Muziekavond” erin. Over een concert in een verzorgingstehuis waar de sopraan Brahms’ Wiegeliedje aanheft. “Het is of het daarmee verkregen zwijgen / de vrouw geldt die, drie deuren daarvandaan, / in haar fauteuil het hoofd begint te neigen / nu zij tenslotte dood heeft mogen gaan.”

Pointe

Alle 50 sonnetten zijn technisch volmaakt. In metrum en rijm is Van Zanen een meester. Probeer maar eens een ongedwongen rijmwoord op bolus of globetrotter te bedenken. De volta’s zijn zonder uitzondering verrassend: na zo’n wending slaat de pointe telkens in als de bliksem.

Van de sonnetten in deze bundel zijn er zeven een vertaling. Ze vormen een eerbetoon aan Petrarca en Shakespeare en aan de naar hen genoemde sonnetvormen. “Remember” van Christina Rossetti gaat ook in Van Zanens vertaling door merg en been: “Wil enkel nog eens aan me denken, want elkaar van raad voorzien zal niet meer gaan.”

(De bezoeker. Sonnetten. Leo van Zanen. Uitgeverij Ginkgo, Leiden. Prijs: € 17,50)

[30-04-2022]

Ik doe weleens een touwtje om een pakketje, maar de wereld daarachter leer je pas echt kennen als je over de vloer komt bij een touwproducent. Ik adviseer een Vietnamees touwbedrijf over zijn exportmarketing en zie hoe Europese machines strengen en draden van kunststof in elkaar draaien totdat een stevig of juist elastisch touw ontstaat.

Deze producent bestaat sinds 2006 en heeft 135 werknemers. Hij exporteert met succes naar de Verenigde Staten en Australie. Zijn touwen, om schepen aan te meren en visnetten op te halen, komen op de markt onder de merknamen van zijn klanten.

Het bedrijf denkt aan een eigen brand. “Een merk is een belofte waarin mensen geloven”, hoor ik mijzelf zeggen. Dat bouw je niet in een vloek en een zucht. Met de mensen van sales, die al veel weten van marketing, analyseer ik de mogelijkheden. Internationaal is er grote behoefte aan het soort touw dat het Vietnamese bedrijf exporteert, zoals voor hooibalen en om tomaten op te binden. Dus dat is alvast een opportunity.

Middagdutje
Terwijl ik dit schrijf, doen mijn collega’s binnen het bedrijf een middagdutje. Op hun arm op hun bureau, in een hangmat of op een matje op de vloer. Een goede gewoonte die de productie vergroot. Wij Hollanders zouden ervan kunnen leren.

[29-05-2023]

Van tijd tot tijd duiken in de media berichten op over het aantal communicatiemedewerkers bij de rijksoverheid. De portee daarvan is meestal dat het er veel te veel zijn en dat zij uitsluitend bezig zijn met het bedrijven van PR voor de bewindspersonen en met het tegenwerken van journalisten.

Onlangs is dagblad Trouw aan het tellen geslagen. Het komt uit op 936. Dat aantal komt overigens overeen met het staatje van communicatie-fte’s dat de rijksoverheid zelf publiceert. Trouw (23 mei 2023) spreekt van een ‘Haags leger van communicatiemedewerkers’ en het gaat vooral in op uitbundige Twitter- en Instagraminspanningen. Zo wordt de indruk gewekt dat communicatiemedewerkers in rotten van vier de hele dag niets anders doen dan mooi weer spelen.  

Villamedia spreekt net als Trouw van een (groeiend) leger van voorlichters in Den Haag (8 november 2021). Deze website over journalistiek heeft het in dit verband uitsluitend over de relatie tussen voorlichters en journalisten, over tegenwerking met Wob-verzoeken, over vertragingstechnieken en invloed op journalistieke documentaires.

Dienstverlening
Het heeft iets aanmatigends om te denken dat voorlichters en communicatiemedewerkers er vooral voor journalisten zijn. Het is namelijk een misvatting dat die bijna duizend communicatiemedewerkers bij de rijksoverheid uitsluitend bezig zijn met PR voor ministers en staatssecretarissen en het om de tuin leiden van journalisten. Het merendeel is zelfs helemaal niet bezig met journalisten. Die hebben heel ambachtelijk hun handen vol aan communicatie als dienstverlening, met rechttoe rechtaan informatievoorziening voor burgers en bedrijven.

Ja, er is bij elk ministerie wel een soort hofhouding voor de bewindspersonen. Die moet hen communicatief ondersteunen en hun prestaties in de publiciteit brengen. Of hen op gezette tijden juist ‘uit de wind houden’. Dat journalisten daar veel oog voor hebben zal wel met nieuwswaarde hebben te maken. Die zit nu eenmaal meer in snode plannen in het hoofd van een minister, in ruzie tussen kabinetsleden, in politieke nederlagen en in persoonlijke misstappen dan in goed geschreven informatieve webpagina’s over schoolvakanties en rijbewijzen of in het accuraat en adequaat telefonisch beantwoorden van een vraag van een ondernemer.

Uitlegbaarheid
Want de meeste communicatiemedewerkers doen hun best om wetten en maatregelen zo duidelijk mogelijk uit te leggen, op websites, in bijeenkomsten, in nieuwsbrieven en in telefoongesprekken. Dat dat niet altijd lukt, ligt minder aan hen dan aan de niet zelden gebrekkige uitlegbaarheid van beleidsstukken die de politiek produceert.

Sinds kort ben ik -als vrijwilliger- werkzaam als parttime verslaggever bij een lokale omroep. Bij dat werk kom ik geregeld in contact met voorlichters en communicatiemedewerkers. De meesten zijn hard werkende mensen die heel gewoon -maar hoe nuttig!- informatie aandragen en antwoord geven op vragen zodat ik een goed gedocumenteerd artikel kan schrijven.

[25-05-2023]

Verkiezingen in Turkije. Gaat er wat veranderen? Het ziet er niet naar uit, dus het zal voorlopig wel niet richting EU-lidmaatschap bewegen. In 2021 trok het land zich terug uit de Istanbul-conventie die bedoeld is om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld tegen te gaan. De voorzitter van de Europese Commissie, een vrouw, kreeg in dat jaar geen stoel aangeboden bij een bezoek aan president Erdogan. Waren wij naïef toen wij in 2007 en 2008 vanuit Nederland gendergelijkheid predikten in Ankara en Istanbul met een trainingsproject dat diende ter voorbereiding van een Turks lidmaatschap van de EU?

We waren in ieder geval ambitieus en hoopvol. Er zat energie in dat project, aan Turkse en aan Nederlandse kant. Turkse vrouwen én mannen waren enthousiast voor onze boodschap en zogen deze in zich op. Aan bijeenkomsten en trainingen namen tientallen mensen deel die bij de Turkse overheid en bij Turkse maatschappelijke organisaties werkten.

In dit zogenoemde Twinning Project Gender Equality werkte het Nederlandse ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid samen met het Turkse Directoraat voor de Status van Vrouwen. Doelstellingen: bewustwording en promotie van gelijke kansen voor mannen en vrouwen en de totstandkoming van een nationaal actieplan.

Atatürk

Toen al waren er berichten over islamitisch conservatisme en het strakker aantrekken van de teugels door de regering in Ankara, waar iedere dag massa’s Turken en buitenlanders het statige Mausoleum van Kemal Atatürk bezochten. Atatürk was de grondlegger, in 1920, van de seculiere Turkse republiek, van een staat dus waarin religies geen politieke rol spelen en gelijkwaardig naast elkaar kunnen bestaan. In 2007 en 2008 passeerden geheel bedekte vrouwen en vrouwen in mini-rok en met wapperende haren elkaar. Strenge islam en een lossere levensstijl – het kon makkelijk naast elkaar bestaan.

Actieplan

Het nationale actieplan voor gendergelijkheid dat werd voorbereid besloeg vele terreinen: onderwijs, economie, armoede, gezondheid, milieu, media, meisjes, mensenrechten en ‘institutionele mechanismen’ voor de verbetering van de positie van vrouwen. Onze trainingssessies en workshops gingen over hoe de Europese wetgeving de gelijkheid van mannen en vrouwen moet en kan bevorderen, maar ook over de vraag hoe om te gaan met stereotiepe beelden van vrouwen in reclame en op televisie. Het was fantastisch om met onze Turkse collega’s en toehoorders van gedachten te wisselen en bijvoorbeeld reclamepotjes te bespreken. En om presentaties en mediaoptredens te oefenen met gendergelijkheid als onderwerp.

Nu is het met dit soort projecten zo dat je geen garantie hebt dat er iets van je inspanningen blijft hangen. Ik denk dan altijd: als er tenminste nog een paar mensen zijn die zich ooit een advies of een frase van mij herinneren, dan moet ik in alle bescheidenheid al een beetje blij zijn.

Ontwrichting

In 2021 dus de Turkse terugtrekking uit de Istanbul-conventie. Maar er was al een tijd iets aan de gang. Lucas Waagmeester, NOS-correspondent in Turkije en het Midden-Oosten van 2014 tot 2020, schreef daar een informatief boek over. In ‘Op drift: de ontwrichting van Turkije’ beschrijft hij hoe Turkije zich maatschappelijk ontwikkelde onder de toenemende invloed van de AKP, de conservatieve partij van president Erdogan. Deze liet zich overigens vaak weinig vleiend uit over Europa en over Nederland.

Voor zijn boek sprak Waagmeester met honderden mensen die bereid waren hun mening te delen, zowel voor- als tegenstanders van Erdogan. Het boek is vooral interessant voor mensen die Turkije niet alleen als vakantieland beschouwen, maar ook de politieke verandering van Turkije willen doorgronden.

[30-04-2021]

Twitter en Instagram hebben een plaats verworven in het zakelijk verkeer én in het privé-leven van velen, maar je kunt het ook overdrijven. In haar bundel ‘Koud water’ gaat technologiejournaliste Kelli van der Waals in op ‘zelfportretjunks’ en op de Netflix-serie Emily in Paris’, een permanent selfies schietende Amerikaanse in Parijs. Een interessant boek voor iedereen die zich met marketing en communicatie bezighoudt of daarin geïnteresseerd is.

Van der Waals (1984) ontving in 2018 een Mercur Award voor Beste Reportage. Zij schrijft voor Vrij Nederland, de Volkskrant en Trouw. In 2020 verscheen haar eerste boek, ‘Picture perfect’, over het publieke leven van de smartphone-generatie.

Verslaving

In deze bundel van meer dan 30 eerder gepubliceerde artikelen leidt zij je rond in de wereld van Facebook, Twitter en Instagram. Ze maakt zichtbaar hoe technologie en sociale media het leven beïnvloeden. Met de eeuwige roep om aandacht en de verslaving daaraan, de bedenkelijke promotie van schoonheidsidealen door influencers, de druk van politieke correctheid, de rol van commercie, het blijven hangen in je eigen bubbel en de verspreiding van coronacomplottheorieën.

Emily

In die Netflix-serie maakt Emily, die werkt bij een marketingbureau in Parijs, gebruik van sociale media om respect af te dwingen in een werkomgeving die tegenover haar vijandig is. Dat doet ze met viraal gaande tweets en ze weet bijvoorbeeld door haar status van influencer in contact te komen met een onbereikbare potentiële klant. Van 42 volgers in de eerste aflevering vliegt ze binnen de kortste keren naar 25.000. Het is een aardige waarneming van Van der Waals over hoe functioneel het gebruik van sociale media kan zijn.

Dit overigens terwijl de serie een niemendalletje is voor als je een avond niets hebt te doen en deze Emily zich als een leeghoofd gedraagt. Als ze in haar eentje oesters eet vindt ze dat dat per se wereldkundig moet worden gemaakt. Boodschap: het gaat fantastisch met mij.

Millennials

Interessant aan de bundel is dat hij in samenhang met al dat online-geweld de hoge verwachtingen van millennials behandelt en constateert dat deze vaak niet zijn bewaarheid. Velen zijn afhankelijk van flexbanen en kunnen amper een huis betalen.

Het boek kan bijdragen aan de bewustwording en het verwachtingenmanagement van met name jongeren zelf, maar ook aan meer begrip van ouderen voor de jongere generatie. Het zou zomaar input kunnen vormen voor overheidsbeleid.

(Koud water: hoe te leven in het digitale tijdperk, Kelli van der Waals, Atlas Contact Amsterdam/Antwerpen, 19,99)

[01-07-2022]

Als er weer een wetenschappelijk onderbouwd boek over communicatie verschijnt is het een verademing om terug te denken aan de leermeesters uit de vorige eeuw. Ze kwamen dikwijls uit de journalistiek, dreven op hun ervaring en na hun transformatie tot voorlichter of pr-functionaris zeiden ze toen al wat nu in de vakliteratuur staat maar dan op luchtige wijze.

Zo was daar de doorgewinterde communicatieadviseur die tegen jongere collega’s zei: “Praat niet met de aap maar met de orgeldraaier”. Het is een beeld dat je niet meer ziet: een man die aan een orgeltje draait en een aap aan een touwtje die sprongetjes en dansjes maakt en kunstjes doet. De orgeldraaier is duidelijk de baas.

Aan tafel
Met andere woorden: zorg dat je als communicatiefunctionaris aan tafel zit bij de hoogste leiding. Alleen zo kun je fatsoenlijk adviseren en de strategie van een bedrijf of organisatie effectief meebepalen. Je moet ‘aan de voorkant komen’ en ervaring opbouwen. Communicatie als integraal en volwaardig beleidsinstrument inzetten. En dus niet alleen maar wachten op orders van boven, bijvoorbeeld op de oekaze dat je nu het persbericht mag versturen waarvan anderen de inhoud en de formulering hebben bepaald.

Ervaring
Het uitdoen van een persbericht klinkt ouderwets, maar goed. Organisaties sturen nog steeds uitingen uit die ze meestal op een goudschaaltje wegen al hebben die uitingen andere vormen en namen gekregen. Daar was dus die andere leermeester die voorlichter en een jaar of 55 was en af en toe schnabbelde. Soms hielp hij een bedrijf met het schrijven van een persbericht en die tekst schreef hij razendsnel.

En dan klaagde zo’n klant over de factuur: ‘Nou heb je een persbericht van een half A4’tje geschreven en je vraagt er 500 gulden voor, hoelang heb je daar nou helemaal over gedaan?’

Dan zei hij: ‘35 jaar!’

[14-07-2021]

In Bolivia kwam ik geldwisselaars wel vaker tegen. In Santa Cruz hingen ze rond bij een bank en ze fluisterden je een klein koersvoordeeltje toe. Deze vader en zoon in Cochabamba gaan een stap verder met ondubbelzinnige marketing. Onder een parasol hebben zij hun handeltje in dollars, pal tegenover een grote bank die ook geld wisselt maar daar is de wisselkoers ongunstiger.

Ze kijken wat besmuikt, maar als iemand geld bij ze wisselt, halen ze ongegeneerd een enorm pak bankbiljetten te voorschijn. Zoals de boeren vroeger op de veemarkt als ze na het ritueel van handjeklap een koe van een andere boer kochten.

Tauschen
In socialistisch Midden- en Oost-Europa ging het anders. “Psst psst. Wollen Sie Geld Tauschen? Change? Cambiare?” Zo klonk het op straat. Clandestiene wisselaars gaven je in het toenmalige Tsjechoslowakije 10 of soms zelfs 12 kronen voor een gulden, terwijl je bij de bank voor 1 kroon een kwartje moest betalen. En als je in een restaurant aan een ober naar een Wechselstube vroeg, was hij er als de kippen bij om tegen een gunstige koers de fel begeerde Westerse deviezen te kopen.

In Moskou gebeurde het dat naieve toeristen die uit waren op een voordeeltje, de boot in gingen. Uitgekookte wisselaars op straat drukten hun Joegoslavische dinar-biljetten in de hand die door het cyrillisch schrift een beetje op roebels leken maar door inflatie bijna niets waard waren.

[2018]