Louis Smit

Ploegstraat

Ik ging naar de Ploegstraat om het huis te zien. In Betondorp waar schrijver Gerard (van het) Reve zijn kinderjaren doorbracht en waarover hij zei: ‘Laat elke hoop varen, gij die hier opgroeit’. Ik vond het erg meevallen. Het is een rustige Amsterdamse wijk. Er was op die winderige maandagmorgen een wandelaar met een hondje, er liep iemand met een kind in een buggy en in een van de huizen zat een man voor het raam te appen of te zappen.


Niets viel er te merken van de sfeer van onpeilbaar diepe, onontkoombare weemoed die Reve over deze buurt, de huizen, daken, tuinen, straten en pleintjes vond hangen. Die typering was dan ook misschien meer het gevolg van de beklemming van het orthodox communistische geloof dat zijn ouders aanhingen, net als de vele gelijkgestemde buren. De huizen in het destijds nieuwe Betondorp in ‘tuindorp’ Watergraafsmeer werden immers verhuurd aan ‘geschoolde, socialistische jonge arbeiders’. Bij de huidige woningnood zouden jonge mensen een moord doen voor een woning hier, socialistische arbeider of niet.


Werther Nieland

Het gezin Van het Reve woonde tussen 1924 en 1938 in verschillende huizen in de Ploegstraat. Het langst in het huis dat nu nummer 89 draagt. Als bewonderaar van Reve heb ik staan kijken voor dat huis. Denkend aan de vreemde omgang van Elmer met Werther Nieland, aan door de buurt zwervende jongens en aan hun clubs, die alleen opgericht en bestuurd mochten worden door iemand die al eens eerder een club had opgericht en bestuurd. Ik probeerde me voor te stellen welke demonen in Reve’s verbeelding door de wijk waarden, en ook welke kleine dieren zich er ophielden, die, zoals algemeen bekend, alles aan elkaar doorlullen.


Ik zwierf nog wat door de Egstraat en de Gaffelstraat. Toen ik de buurt verliet aan de kant van de Middenweg, was daar op de hoek eetcafé De Avonden. Een eerbetoon aan Gerards debuutroman uit 1947. Elk jaar op 22 december neem ik ‘De avonden’ ter hand en lees: “Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.”


Dante

‘Laat elke hoop varen, gij die hier opgroeit’. Dat is een variatie op ‘Lasciate ogni speranza, voi ch’entrate’, het opschrift bij de ingang van de hel uit ‘La Divina Commedia’ van Dante. Laat elke hoop varen, gij die hier binnentreedt. Die Italiaanse tekst staat ook boven de ingang van het zogenoemde Zweetkamertje in de Universiteit Leiden. Het is een traditie dat afgestudeerden daar hun naam op de muur mogen schrijven. Dat mocht ik ook nadat ik mijn studie Slavische taal- en letterkunde had afgerond..


Mijn professor was die andere Van het Reve, Gerards twee jaar oudere broer Karel. Die had andere herinneringen aan Betondorp dan Gerard. Bijvoorbeeld dat er bij hen een agent van de Communistische Internationale over de vloer kwam die later in Hitler-Duitsland werd vermoord. Over hem schrijft Karel in zijn essay ‘Mijn eigen dood’ uit 1987: ‘Af en toe denk ik nog aan hem. Wie zal als ik dood ben aan hem denken?’. Toen ik voor hun huis in de Ploegstraat stond, moest ik even aan die mij onbekende man denken, maar vooral aan Gerard en Karel.

Ploegstraat Meer lezen »

Rode neus

Als ik tegen het eind van het jaar deze oude elpee weer tegenkom, denk ik niet meteen aan de eervolle opdracht die Rudolph met de rode neus van de Kerstman kreeg. Ik moet denken aan wat daaraan vooraf ging: hoe hij door zijn mederendieren werd gepest en buitengesloten. Terwijl het op zich toch zo’n opgewekt liedje is.


Die andere rendieren van de Kerstman zijn Dasher, Dancer, Prancer, Vixen, Comet, Cupid, Donner en Blitzen. Ze lachen en schelden Rudolph uit omdat hij een afwijking heeft. Hij heeft namelijk een rode neus die ook nog glimt. Ze laten hem niet meedoen met hun spelletjes. Discriminatie! Maar op een mistige Kerstavond vraagt de Kerstman Rudolph met zijn rode neus de weg te wijzen door de mist.


Huichelachtig

En dan komt het: Then how the reindeer loved him As they shouted out with glee ‘Rudolph the Red-Nosed Reindeer You’ll go down in history’ . Wat een huichelachtige wending. Ze draaien om als een blad aan een boom zodra de baas hem een belangrijke functie geeft in het team. Ook profiteren ze van Rudolphs neus die fungeert als een koplamp in de mist. Ik word dan achterdochtig. Zo schielijk als ze van gedrag veranderen, zo gauw kunnen ze hem weer laten vallen. Zoals dat zo vaak gebeurt op kantoren en scholen wanneer de beschermende hand van de chef is verdwenen of de juf niet kijkt.


Ach ach, wat ben ik weer zwaar op de hand. Maar dit goed in het gehoor liggende liedje heeft dus meer diepgang dan je op het eerste gehoor denkt. Het werd geschreven door de joodse Amerikaanse songwriter Johnny Marks die zich toelegde op het schrijven van profane Kerstliedjes. Van hem is bijvoorbeeld ook ‘Rockin’ Around the Christmas Tree’.


Schoner dan de dagen

Kerstmis is een gebeurtenis die in het algemeen tot blijdschap stemt, maar zoet en zuur komen bij elkaar in de muziek die het feest omgeven. Zo is er ook een ander Kerstlied, gebaseerd op een rei in Vondels toneelstuk ‘Gijsbrecht van Aemstel’. Daarvan is O Kerstnacht, schoner dan de dagen de eerste regel. Maar na die regel komt het: Hoe kan Herodes ’t licht verdraegen? Hy pooght d’onnoosle te vernielen Door ’t moorden van onnoosle zielen. En dat slaat op de vreselijke moord op kinderen ten tijde van de geboorte van Jezus en dat snijdt dan weer als een mes door de ziel.

Rode neus Meer lezen »

Bij de kapper

Naar de kapper gaan is een hachelijke zaak in een land waarvan je de taal niet spreekt en waar de kapper ook niet verder komt dan ‘hello’ en ’thank you’. Toneelspel en tekeningetjes willen weleens helpen.


Als je geen schapevlees op je bord wilt maar rundvlees, helpt het in Turkije om ‘boehoe, boehoe’ te roepen en, net als John Cleese in ‘The Germans’, je wijsvingers als horens boven je hoofd te houden.


Bij de kapper neem ik helemaal het zekere voor het onzekere. Het met duim en wijsvinger aanduiden dat er maar een beetje afmoet van je haar leidt gemakkelijk tot het misverstand dat het gemillimeterd mag worden. Dus daarom maar een poppetje getekend met haar en een schaartje dat alleen het bovenste puntje afknipt.


Was
Toch kun je nog voor verrassingen komen te staan. De kapper die ik in Ankara bezocht zag een paar haartjes in mijn oren, smeerde er zonder enige waarschuwing hete was op, liet deze hard worden en scheurde daarna bijna mijn oor eraf. Een van pijn vertrokken gezicht in de spiegel keek mij aan.

Bij de kapper Meer lezen »

De minister van België

In 1985 bezocht de Nederlandse minister van Cultuur Elco Brinkman de Amerikaanse staat Texas. Om Nederlandse cultuur te promoten. De gouverneur van Texas ontving hem en verwelkomde hem als ‘de minister van België’. Haye Thomas van het NOS Journaal was in de buurt en het voorval werd breed uitgemeten. Dat was lachen bij de lunch in de Nederlandse moerasdelta.


Brinkman memoreert het voorval in zijn memoires ‘Bouwen en bewaren’. Hij schrijft dat de directeur-generaal hem naar de Verenigde Staten stuurde ‘en dan niet naar New York, want daar is het al druk genoeg, maar naar Texas want daar is de economie booming en die olieboeren staan wel open voor Hollanders’.


Ik was een van de ambtelijke secondanten van Brinkman op zijn reis naar Texas en wij legden het voorval als volgt uit. De onbekendheid met Nederland toont aan dat je meer geld moet investeren en meer inspanningen moet plegen om Nederland en Nederlandse cultuur voor het voetlicht te krijgen.


South Dakota
Nu is het makkelijk om te roepen dat die Amerikanen zo op zichzelf zijn gericht of zo’n slechte opleiding hebben dat ze Nederland niet van België kunnen onderscheiden. Maar dan dringt zich deze vraag op: heeft de gemiddelde Europeaan enig idee van wat het verschil is tussen pakweg Wyoming en South Dakota?


[Juni 2019]

De minister van België Meer lezen »

Allerzielen

In Latijns-Amerika is Allerzielen, 2 november, een nationale vrije dag. Het heet daar Día de los muertos, Dag van de doden. Allerzielen wordt uitbundig gevierd, hoe gek dat ook mag klinken. Met massaal bezoek aan de begraafplaats en groot onderhoud aan de graven en de urnengalerij.


In Cochabamba, Bolivia, is er een orkest met plechtige muziek. Er zijn kraampjes met bloemen en eten. Er is een speeltuintje om de kinderen rustig te houden. Er zijn mensen die betaald worden om met een klokje te klingelen en gebeden uit te spreken voor de doden.


Sound of silence
Maar ook lotenverkopers en schoenpoetsers ontbreken niet. En op geen enkele manier komt bij je op dat dit oneerbiedig zou kunnen zijn. Dat is het niet, dit massale eerbetoon aan de doden. Zelfs ontroerend zijn de paar jongeren met blaasinstrumenten die aarzelend maar vooral ook stemmig ‘The sound of silence’ ten gehore brengen.


Het feest, want dat is het, begint op 1 november met de Fiesta de todos los santos, Allerheiligen. Op die dag, zo zegt het geloof, komen de doden hun familie bezoeken en die familie wacht op ze met eten. Dat is minstens even mooi.


[2018]

Allerzielen Meer lezen »

Populisme

Als er ergens in Europa verkiezingen zijn, worden strijk en zet sommige partijen populistisch genoemd. Dat is vreemd vanuit een taalkundig en communicatief perspectief. Waarom zou je een politieke partij in een democratie verwijten dat zij zich richt op het volk?


Demos en populus betekenen volk, in respectievelijk het Grieks en het Latijn. Democratie, letterlijk volksheerschappij, is een bestuursvorm waarin de wil van het volk de bron is van legitieme machtsuitoefening. Populus zie je terug in de trotse officiële naam van het Romeinse Rijk: Senatus Populusque Romanus (SPQR), Senaat en Volk van Rome.


Strikt genomen is het etiket ‘populistisch’ een compliment, want kennelijk zijn populistische partijen zichtbaar bezig voor en met het volk. De term wordt echter gebruikt als scheldwoord, ongeveer als een synoniem voor volksverlakkerij.


Bevoogdend
Daarmee wordt de aanhang van die partijen dus impliciet weggezet als een collectief van dommerds die een eventuele verkeerde voorstelling van zaken, leugens en loze beloften niet doorzien. Bevoogdend en heel beledigend eigenlijk. En elitair. Terwijl het ook nog eens zo is dat geen enkele partij altijd de waarheid spreekt en haar beloften nakomt.


Interessant in dat verband is dat Mark Rutte over zichzelf en andere politici een keer op de radio zei: ‘”wij zijn allemaal populisten!”

Populisme Meer lezen »

Hoelang moet je nog?

Deze oudere schilder stond in de Moldavische hoofdstad Chisinau zijn werk te verkopen naast een heleboel andere schilders. Tien jaar later kwam ik hem op dezelfde plaats weer tegen en bij leven en welzijn is hij nog steeds actief. Zou iemand hem weleens vragen: hoelang moet je nog?


Zoals in Nederland op de werkvloer. Daar wordt ouderen gevraagd: hoelang moet je nog? Alsof werk een gevangenis is waarin je je straf moet uitzitten. Wat bij deze vraag niet wordt uitgesproken, zou ongeveer zo klinken: “Hoe komt het dat jij, zestigplusser met je grijze haar en je doorleefde kop, hier nog steeds rondloopt? Je kon toch zo goed leren? Wat heb je verkeerd gedaan?”


Out of the box

Maar goed, dat is altijd nog beter dan opmerkingen over ouderen die de loopbaanpaden van jongeren verstoppen, over de seniorenclub of over de rollatorbrigade. In een vergadering hoorde ik een jongere een keer zeggen: “we hebben geen mensen nodig die tegen hun pensioen lopen, maar mensen die ‘out of the box’ kunnen denken.” Er zaten oudere collega’s bij, ik hoop voor de spreker dat zij al een beetje doof waren. Ouderen maken zelf van leeftijd overigens geen punt: zij nemen jongeren niet kwalijk dat zij jong en onervaren zijn.


Zakelijk

Hoelang moet je nog? Dat ligt voor iedereen anders. Een paar tegenvragen. Als je werkt in een levendige en aantrekkelijke adviespraktijk? Als je je ervaring nog steeds wilt inzetten en je het na het weekend nog steeds leuk vindt om je collega’s weer te zien? En als je je geen betere collega’s kunt wensen? Wat zou jij dan antwoorden?

Hoelang moet je nog? Meer lezen »

Meest geliefde leraar

Chris de Zoeten heeft het niet meer meegemaakt dat oud-leerlingen uit de jaren zeventig hem tot meest geliefde leraar uitriepen. Onze docent Nederlands aan het Stedelijk Gymnasium in Leiden overleed een paar dagen voor die verkiezing. Ze werd gehouden tijdens de reünie bij de viering van het 700-jarig bestaan van de school dit jaar.


De Zoeten is 88 geworden. Hij wordt vooral herinnerd als de leraar die gedichten klassikaal aan een diepgaande analyse onderwierp. Daarbij kon iedereen iets inbrengen, er werd gediscussieerd over de verschillende exegeses en er werd veel gelachen. Zijn lessen hebben ertoe bijgedragen dat ik een talenstudie koos en beroepsmatig met tekst en communicatie bezig bleef.


Ook andere leerlingen werden door hem beïnvloed. Max van Weezel nam zijn raad ter harte. De Zoeten had tegen hem gezegd dat hij geen wetenschappelijk type was: “jij moet buiten spelen“. Max werd parlementair journalist en een verdomd goede ook. Frits van Oostrom op zijn beurt werd door De Zoeten geïnspireerd om Nederlands te gaan studeren. Hij werd hoogleraar middeleeuwse letterkunde en publiceerde gezaghebbend over onder meer het epische dierdicht ‘Van den vos Reynaerde’.


Omdat
Niet eens zo lang geleden correspondeerde ik nog met De Zoeten over het gedicht van Gerrit Achterberg met de beginregel ‘Mijn moeder is een grijze vrijdagmorgen’. In dat gedicht komen een paar mysterieuze regels voor: ‘omdat ik dan niet meer gevoel hoe door de dood is aangestoken wat bij een andere vrouw begon’. We kwamen niet tot een gemeenschappelijke definitieve conclusie over welk oorzakelijk verband precies werd gelegd door dat ‘omdat’.


De Zoeten behoorde tot een kleurrijk docentencorps. Zo was daar Gerard Désar, docent scheikunde en voetbaltrainer in zijn vrije tijd. Hij gaf in de vierde klas iedereen een voldoende die ervoor koos om vanaf de vijfde als alfa door het leven te gaan. “Ik ga het iemand niet moeilijk maken die nooit meer iets met scheikunde heeft te maken”, zo luidde zijn sportieve motivatie.


Afkijken
Docent klassieke talen Philip van der Pant deed zelf niet aan sport maar had wel een minstens even sportieve instelling. Bij een proefwerk Grieks verliet hij het lokaal. Logischerwijs werd er meteen afgekeken en overlegd. Na een kwartier kwam hij terug, wij hoorden zijn voetstappen en soms ook een zacht gefluit. Daarna klopte hij op de deur, zodat iedereen weer op zijn eigen plaats kon gaan zitten. Kortom: hij had een gelijk speelveld geschapen en tegelijk samenwerking gestimuleerd.


Bij een reünie is het traditie dat oud-leraren nog eens een les geven. Veel docenten uit mijn tijd zijn echter overleden of ze zijn te oud om zo’n kunstje te doen. Dat gold voor ‘juffrouw De Buck’ van Latijn. Zij is 98, maar was wel aanwezig bij de schoolreünie.


Spinoza
De enige docent van wie ik nog les had gehad én die bij de reünie een nostalgische les gaf, was Hans Ulrich (83), voormalig docent geschiedenis. Hij verzorgde voor de oud-leerlingen een geestige lezing over Spinoza, de filosoof van ‘God is de natuur’. Na zijn les verkocht Ulrich zijn eigen boek over Spinoza. In mijn exemplaar schreef hij bij wijze van opdracht: “Het komt zoals het komt”. 

Meest geliefde leraar Meer lezen »

Inspecteur

Paniek in het gemeentehuis. Er is een inspecteur uit Petersburg onderweg om af te rekenen met misstanden in de provincie. Ook nog eens incognito. Die misstanden zijn er bij de vleet, weet de burgemeester: omkoping, gebrek aan hygiëne in het ziekenhuis, mafkezen in het onderwijs en in de rechtbank worden ganzen  gehouden. 


De landeigenaren Dobtsjinski en Bobtsjinski hadden hem gezien in het restaurant. Hoewel. Dat was helemaal niet de bedoelde inspecteur maar een jongeman die daarvoor werd aangezien. Hij werd gefêteerd en liet zich alle vleierij graag aanleunen. De burgemeester bood hem zelfs de hand van zijn dochter aan. 


Het toneelstuk ‘De revisor’ van de Russische schrijver Nikolaj Gogol (1809-1852) begint met een verblindende bliksemschicht en eindigt met een donderslag. En daartussenin ligt zoveel humor dat naar mijn smaak iedereen eigenlijk wel door het stuk moet worden gegrepen.


Onlangs vertelde ik over Gogol en ‘De revisor’ bij Mayflower Bookshop in Leiden, als onderdeel van een serie lezingen over literaire meesterwerken waar veel mensen weleens van hebben gehoord maar die ze vaak toch niet hebben gelezen. Ook werd de beginscene uit het toneelstuk opgevoerd, vertaald naar een Nederlandse context.


Zijpaadjes
‘De revisor’ zit boordevol verwarring en misverstanden, huichelarij, corruptie, vleierij en vatbaarheid voor vleierij. Er zijn eigenaardige zijpaadjes, absurditeiten, en bizarre personages. Neem alleen al die Dobtsjinski en Bobtsjinski, een soort kibbelende Janssen en Jansen uit Kuifje. Grappig zijn ook de hypnotiserende details die, anders dan je verwacht, later totaal niet van belang blijken te zijn.


Alle misverstanden en communicatiestoornissen leiden eens te meer tot de algemene conclusie: communicatie is zo ingewikkeld dat je blij mag zijn als het soms lukt.


Klein-Rusland
Gogol werd in Oekraïne geboren, dat heette Klein-Rusland in het toenmalige tsaristische Russische rijk. Hij schreef in het Russisch en toog naar Petersburg om het daar te gaan maken. Hij leefde echter langer in Oekraïne (24 jaar) en in het buitenland (11) dan in Rusland (8). In het begin schreef hij verhalen met een Oekraïens decor.


De Amerikaans-Russische schrijver Vladimir Nabokov (van ‘Lolita’) zou het vreselijk hebben gevonden als Gogol zich niet had ontworsteld aan Oekraïne: “Gogol bewoog zich langs een doodgriezelige afgrond. Bijna is hij schrijver van Oekraïense volkssprookjes en ‘kleurige romantische vertellingen’ geworden. Als ik behoefte heb aan een echte lekkere nachtmerrie dan stel ik me een Gogol voor die in Oekraïens dialect boek na boek volschrijft over spoken aan de oevers van de Dnjepr, koddige joden en koene kozakken.”


Dode zielen
Beroemd werd Gogol door zijn in Rusland spelende werk. Behalve door ‘De revisor’ door verhalen als ‘Nevski prospekt’, ‘De neus’ en ‘De mantel’. Intrigerend is verder ‘Dagboek van een gek’. Een mooi sluitstuk is de roman ‘Dode zielen’ over een truc om belasting te ontwijken die betaald moest worden voor reeds overleden lijfeigenen.

Inspecteur Meer lezen »

Armenia: a bitter-sweet adventure

I am standing in a mini-van, a lady pulls my bag out of my hands and puts it on her lap. My first reaction is resistance, but I see all the seated passengers holding bags to lighten the burden of the ones standing. If someone did this in Amsterdam, they would have been punched on the nose. This is how gentle Armenia is.


Posters in the streets of Yerevan show the numbers 1915–2015 and ‘I remember, I demand’. The year 1915 is anchored so deep in the hearts of the Armenians. They demand recognition and they have many reasons to do so. This is how bitter Armenia can be.

While at night people are holding conversations in the restaurants with live music around the Opera House, a demonstration takes place in front of government buildings on Bagryaman Street, practically around the corner. A huge crowd is protesting against the enormous increase of electricity rates. Sweet and bitter on one night, 500 meters apart.


Lovers Park

On Bagryaman Street, there is the so-called Lovers Park. The park has WIFI! Lovers sitting on the same bench can exchange messages of affection on their smartphones. Unfortunately, some of them will be separated soon by destiny.

According to a rough estimate, three million Armenians live in Armenia, seven million in the diaspora. One million of those live in Los Angeles, nicknamed Los Armenios. Especially, the men work abroad. Armenians are famous for their ability to integrate. No one should be surprised at an Armenian fish shop owner in The Nederlands loudly advertizing “Hollandse nieuwe”, the most Dutch herring dish.


Aznavour’s brother

I get into a taxi and look into the face of the spitting image of Charles Aznavour. “Are you Aznavour’s brother”, I ask and the friendly driver smiles. In a souvenir shop I suggest to the owner selling Aznavour’s busts. He likes the idea and pulls a bottle of vodka from a cupboard. We propose toasts to peace and love and women, we sit and drink, exchange facts and opinions, and establish an eternal friendship. Eternal until he says it’s time to go home. All things must pass, how sweet they may be.


Urban nomad

I am not much of a warrior or a hermit on mountain trips, I am more of an urban nomad and a paladin. Caucaseastan.com invited me to Armenia to give advice on behalf of PUM Netherlands Senior Experts (www.pum.nl). In my free time, I walk the streets of Yerevan and that is an amazing cultural adventure for me.

I am also an epicurean, eating juicy apricots bought from an elderly lady on the market. There are no sweeter apricots in the world than the Armenian ones in June! I eat loads of them until my Armenian colleague says: “open them before you put them into your mouth, there may be worms inside.” I open the next apricot. And good heavens, it has worms. I must have eaten several apricots with worms and did not even notice that they tasted bitter.


Published on caucaseastan.com, 2015, June 24

Armenia: a bitter-sweet adventure Meer lezen »